Train jij al SCARF-proof?

SCARF? Sjaal? Wat heeft dat met trainen te maken? Dat je sjaaltje goed zit?

Nee, SCARF is een model dat je als trainer anno 2015 moet kennen.

Ene David Rock interviewde vele neuro-wetenschappers en ontdekte een duidelijk patroon in wat zij vertelden. Hierop baseerde hij het SCARF-model, met als doel om managers meer handvatten te geven voor een vorm van management die rekening houdt met ons brein.

Maar feitelijk beschrijft dit model fenomenen die van kracht zijn op elke plek waar groepen mensen samen werken of leren. Best handig voor trainers dus.

En ja, het is een acroniem. SCARF staat voor Status, Certainty, Autonomy, Relatedness & Fairness

Laten we beginnen met een klein stukje over hoe motivatie in ons brein werkt. Onze motivatie wordt voor een groot deel gestuurd door een eenvoudig principe: we willen bedreiging minimaliseren en beloning maximaliseren. Analoog hieraan werkt de ‘benader-vermijd-reflex’. Iets wat we ervaren als belonend, daar gaan we op af en wat we ervaren als bedreigend, daar willen we zo snel mogelijk van weg. Het primitieve deel van ons brein (hersenstam en limbisch systeem) besluit letterlijk in een split second in welke categorie iets valt: ‘goed’ of ‘slecht’. Ons bewust brein (de pre-frontale cortex) heeft daar maar weinig invloed op. Er zijn zelfs wetenschappers die zeggen dat onze PFC achteraf ‘goed praat’ wat ons primitieve brein allang heeft besloten.

Hoe je het ook went of keert, feit is dat dit waanzinnig ingenieuze systeem ons al 2 miljoen jaar helpt om te overleven. Alleen betalen we daar ook een prijs voor: zodra ons primitieve brein het overneemt, krijgt onze pre-frontale cortex minder bloed en zuurstof en keldert ons vermogen om rationeel en creatief te denken. In onze alledaagse taal noemen we dit een ‘tunnelvisie’.

bron: 123rf.com

En dan zitten we met dit half dierlijk, half menselijke brein opeens in een werkomgeving met: deadlines, beoordelingsgesprekken en reorganisaties. Of in een training met onbekenden, rollenspellen met acteurs en het risico van faalervaringen.

Het SCARF-model stelt dat in dergelijke omgevingen er 5 domeinen zijn die we ofwel als belonend, ofwel als bedreigend kunnen ervaren: je Status; je gevoel van zekerheid (Certainty); je Autonomie; je gevoel ‘erbij te horen’ (Relatedness) en je perceptie van rechtvaardigheid (Fairness). We zullen nu elk domein nader bekijken vanuit de vraag wat dit betekent voor trainers, met bij elk domein een of meer praktische tips.

Status:

bron: flickr.com

Vanaf de middelbare school kent ieder kind het fenomeen ‘status’. Status gaat simpelweg over je plaats in de pikorde. Ze wordt zelden uitgesproken maar ze is er altijd. In een werk- of leeromgeving, waar vaak veel van af hangt, geldt: het is sterk belonend als je stijgt en sterk bedreigend als je daalt in status. Tip 1 is dus: laat mensen stijgen in status.

Maar, denk je nu wellicht, status is toch relatief? Je status is toch hoog in vergelijking met iemand anders die dan dus lager in status staat? Hoe ga je hier dan mee om als trainer?

Welnu die ander waar de deelnemer zichzelf mee vergelijkt kan iedereen zijn: het oudere zelf bijvoorbeeld. Of een buitenstaander die niet de training volgt. Of afhankelijk van het moment: nú schittert de ene deelnemer, stráks schittert de ander.

En wat dacht je van de verhouding Trainer-Trainee? Breinvriendelijk Trainen zegt: ‘Don’t be a Sage on the stage, be a guide on the side’ oftewel: zet de lerende op een voetstuk. Dit kun je onder andere bereiken door de ander dingen te laten ontdekken, creëren en presenteren.

De feedback die je geeft speelt ook een grote rol. Mind you: feedback kan zeer bedreigend zijn. Letterlijk even bedreigend als ‘snelle voetstappen achter je in een donkere steeg’.

Tip 2: Vraag mensen óf en wat voor feedback ze willen. Geef proces-gerichte feedback over de groei die iemand persoonlijk doormaakt,  in plaats van feedback gericht op vastliggende eigenschappen. Want daarmee roep je een fixed mindset op, zie dit blog: https://www.breinvriendelijktrainen.nl/blog/10-tips-voor-effectieve-complimenten/

Certainty:

bron: 123rf.com

Mensen zijn gewoontedieren, dat weet elke trainer. Kijk maar waar iedereen gaat zitten op dag 2. Hierin zie je de behoefte aan zekerheid van mensen. Zo kan ook de vraag: ‘hoe laat zijn we klaar?’, simpelweg een uiting zijn van dezelfde behoefte. Als trainer kun je gemakkelijk aan deze behoefte tegemoet te komen, o.a. door: het geven van overzicht van het programma (inclusief tijden), het expliciet maken van afspraken, zoals ‘hoe gaan we om met vertrouwelijkheid’, het verhelderen van de doelen en ideale uitkomsten van een discussie of oefening. Ook het volgende trainers-adagium helpt hierbij: Vertel wat je gaat vertellen – vertel het – vertel wat je net verteld hebt.

Tip 3: Als je uitdagende oefeningen wilt kunnen doen, geef juist dan extra veel zekerheid in de randvoorwaarden, zoals werktijden, rollen, doelen, verwachtingen, vorm van begeleiding tijdens het rollenspel, rapportage naar de opdrachtgever, etc.

Autonomy:

bron: Wikimedia Commons

Autonomie, het verlangen om eigen keuzes te maken, is een zeer basale menselijke behoefte. Ouders ontdekken deze behoefte al als hun kind 2 is. ‘Zelf doen!’ en ‘nee’ worden dan opeens de mantra’s van je kind. En als je kind 15 is wil ze in haar eentje de wereld rond zeilen…

Je ziet de behoefte aan autonomie ook terug in andere visies: de zelfbepalingstheorie en motiverende gespreksvoering benadrukken beide het motiverende effect van het bieden van keuzevrijheid.

Gelukkig heb je als trainer hier vele mogelijkheden toe. Vaak is er wel ruimte in het wat, hoe, met wie en wanneer iemand leert. Als breinvriendelijk trainer probeer je die ruimte optimaal te benutten. En ja, dat kan betekenen dat niet iedereen een rollenspel doet.

Tip 4: Geef mensen keuze in de manier waarop zij graag leren. Bijvoorbeeld: iedereen krijgt eenzelfde vraag of opdracht mee, zoals: Wat is klantvriendelijkheid anno 2015? De mensen uit groep 1 gaan een half uurtje zoeken op youtube naar passende filmpjes, groep 2 gaat stiekem het personeel in het hotel observeren, groep 3 gaat met elkaar een mind-map maken, groep 4 gaat met elkaar wandelen en laat zich inspireren door de omgeving. Voor aanvang laat je mensen kiezen wat ze aanspreekt en na afloop laat je ze aan elkaar presenteren wat ze hebben ontdekt en geleerd. Succes verzekerd (en jij hebt een half uurtje rust).

Relatedness

bron: 123rf.com

Relatedness (verwantschap) gaat over de vraag of iemand wel of niet tot dezelfde sociale groep behoort als jij. Ook dit heeft grote impact op hoe ons brein functioneert. Informatie die je krijgt van iemand die je ervaart als ‘net  zoals ik’, verwerk je met dezelfde netwerken in je brein als je eigen gedachten. Informatie van een ‘outsider’ daarentegen verwerk je met geheel andere neuronale netwerken.

Ook interessant: als mensen (via een neus-spray) wat van het knuffelhormoon oxytocine krijgen toegediend, werken ze vervolgens beter samen! Beide voorbeelden onderbouwen dat gevoelens van verwantschap effect hebben op ons vermogen om effectief samen te werken en samen te leren.

Wat kun je hiermee als trainer?

Tip 5: We weten dat als mensen persoonlijke informatie delen middels verhalen, foto’s en sociale media, het gevoel van verwantschap vergroot wordt. Met alle online tools en sociale media die tegenwoordig beschikbaar zijn is dit gemakkelijk te realiseren.

Tip 6: kleine groepen ervaart men als veiliger, dus laat mensen eerst in 2-tallen of kleine groepen uitwisselen voordat je dat plenair doet.

Tip 7: organiseer een buddie-systeem voor tijdens en tussen de bijeenkomsten. Of initieer ‘de geheime supporter’: laat mensen lootjes trekken en in het geheim voor elkaar zorgen.

Fairness

Fairness (rechtvaardigheid) is een sterke behoefte bij de mens. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen méér beloning ervaren als ze 50% van 1 dollar ontvangen, dan wanneer ze 20% van 50 dollar ontvangen. We verwachten dan ook rechtvaardigheid van ouders, managers, leiders en natuurlijk ook van trainers.

Het lijkt vanzelfsprekend dat je als  trainer je deelnemers rechtvaardig bejegent, maar onbedoeld kan er toch onrechtvaardigheid insluipen. Bijvoorbeeld: hoeveel spreektijd krijgt een ieder? Hoeveel aandacht krijgt elke deelnemer van jou als trainer? Wat voor soort feedback krijgt elke deelnemer van je?

bron: Wikimedia Commons

Natuurlijk kun je niet alles wat je als trainer doet op de weegschaal van Vrouwe Justitia leggen, maar wat wel kan is: oog hebben voor mogelijke ongelijkheden, transparant zijn ten aanzien van je afwegingen, mensen procesgerichte feedback geven (iemand’s proces is immers altijd individueel bepaald), indien nodig de verdeling van spreektijd bewaken, bewust iedereen aankijken, helder zijn over je verwachtingen.

Tip 8: laat mensen afspraken maken over hoe men met elkaar om wil gaan tijdens de training, bijvoorbeeld ten aanzien van de verdeling van spreektijd. Het is daarna veel gemakkelijker om een ‘veelprater’ aan te spreken, dan wanneer het thema ‘spreektijd’ nog niet aan de orde is geweest.

Tip 9: Zorg dat je regelmatig met iedere deelnemer een korte ontmoeting hebt en laat persoonlijke voorkeuren of reeds bestaande relaties met deelnemers niet doorschemeren in je begeleiding.

Wear your SCARF nicely
Als trainer heb je dus vele redenen om je bewust te zijn van het SCARF-model. Een belangrijke reden is nog niet genoemd: jij bent net zo gevoelig voor deze vijf domeinen als elk van je deelnemers. Ook jouw Status, Zekerheid, Autonomie, Verwantschap en Rechtvaardigheid kunnen aangetast worden. Is het niet door een deelnemer, dan wellicht onbedoeld door een co-trainer of je opdrachtgever.

Gelukkig helpt het als je je hiervan bewust bent. Zodra je opmerkt dat er bij jou een blikvernauwing ontstaat, als gevolg van een aantasting van één van deze vijf domeinen, heb je een keuze. Je kunt dan bijvoorbeeld een time-out nemen om te kalmeren en een korte mindfulness-oefening doen of even peuk opsteken (pick your schoice). Hiermee voorkom je dat je iets doet of zegt waar je spijt van krijgt en schep je de voorwaarden om wijs te antwoorden op een situatie die je triggert, in plaats van automatisch te reageren.

Was dit blog nuttig voor je? Zo ja, dan volgt nu Tip 10: Doe mee aan een van onze trainingen en wordt ook een breinvriendelijke trainer! (Je werk wordt er effectiever én leuker door)

Ik zou het leuk vinden als je hieronder je reactie deelt op dit blog!